Οι δύο «στρατιωτικοί» ναοί του Αγίου Γεωργίου στην Καστοριά. (23 Απριλίου).

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου στο Βίτσι.

1)         Ο ναός του Αγίου Γεωργίου Ελευθερωτή στο Βίτσι.

Επάνω σε μία ψηλή κορυφή του θρυλικού όρους Βίτσι, δίπλα στο εκεί υπάρχον εθνικό μας Μνημείο, βρίσκεται ένας ιερός ναός, που είναι συναφιερωμένος στον προστάτη του Στρατού μας άγιο Γεώργιο τον Ελευθερωτή και στον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Ο εν λόγω ναός οικοδομήθηκε προς τιμήν των χιλιάδων ηρώων στρατιωτών μας, που πολέμησαν, κατά τη χρονική περίοδο 1946 – 1949, τους ερυθρούς αντάρτες στο αναφερόμενο βουνό και θυσίασαν τη ζωή τους για τη δημοκρατία και την ελευθερία.

Ο ναός στο Βίτσι.

2)         Ο Κοιμητηριακός ναός του Αγίου Γεωργίου στο Στρατιωτικό Νεκροταφείο Καστοριάς.

Στο σεπτό στρατιωτικό νεκροταφείο της Καστοριάς, όπου είναι θαμμένοι πάμπολλοι  γενναίοι στρατιώτες μας, που έπεσαν υπέρ πατρίδος στον Γράμμο και το Βίτσι, κατά τη φοβερή τετραετία 1946 – 49, υπάρχει ένας υπόγειος Κοιμητηριακός ναός, ο οποίος είναι αφιερωμένος στον προστάτη του Στρατού μας άγιο Γεώργιο τον Τροπαιοφόρο. Ο ναός αυτός έχει δίπλα του κι ένα οστεοφυλάκιο με τα τίμια λείψανα των αναφερόμενων ηρώων στρατιωτών, στους οποίους εμείς σήμερα οφείλουμε το δημοκρατικό πολίτευμα και την ελευθερία μας.

Το μνημείο του Έθνους μας στο Βίτσι.

Ο Γ. Αλεξίου με μαχητή του Βιτσίου.

Κατάθεση αγριολούλουδων στο Μνημείο Βιτσίου.



Ο υπόγειος ναός του Αγίου Γεωργίου
στο στρατιωτικό νεκροταφείο Καστοριάς.

 Το εσωτερικό του κοιμητηριακού ναού.

Η κρύπτη με τα οστά των ηρώων στρατιωτών.

 



Ο άγιος Γεώργιος, πολιούχος του Γέρμα Καστοριάς



Ο άγιος Γεώργιος, πολιούχος του Γέρμα.
Η λατρευτική του εικόνα, έτ. 1775 (λεπτομέρεια).

Το χωριό «Ο Γέρμας», πρώην Λόσνιτσα, του Νομού Καστοριάς έχει περίπου 600 κατοίκους, που ασχολούνται με την κτηνοτροφία, τη γεωργία και την κατεργασία των γουναρικών. Οι Γερμανιώτες είναι Μακεδόνες γηγενείς και ομιλούν γλωσσικό ιδίωμα που ανήκει στα Βόρεια ελληνικά ιδιώματα. Πολιούχος του χωριού είναι ο άγιος Γεώργιος, στον οποίο είναι αφιερωμένος ο ενοριακός του ναός. Αυτός ο λαμπρός ναός παρουσιάζεται εν συντομία ακολούθως.

Ο αναφερόμενος ναός του Αγίου Γεωργίου Γέρμα Καστοριάς οικοδομήθηκε και ανοικοδομήθηκε στο ίδιο μέρος τρεις φορές, κατά τα τελευταία 350 χρόνια. Η πρώτη ναοδομή κτίσθηκε περί το έτος 1650 στο κέντρο του οικισμού, στο λεγόμενο Μεσοχώρι. Απ’ το ναό αυτόν σώζονται και φυλάσσονται εντός της τωρινής οικοδομής μερικά τμήματα του ξυλόγλυπτου τέμπλου του (: το δεξιό μέρος του θριγκού και λίγα τεμάχια μελών του), ένα ξυλόγλυπτο Προσκυνητάρι (: αυτό που έχει την υπέροχη εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας, που είναι η λατρευτική του ναού και η εφέστια του Γέρμα) και 2-3 μικρές φορητές εικόνες. Ο υπόψη ναός είχε πλάτος 4 μέτρα και μήκος 5 - 6 μέτρα περίπου.

Ο ενοριακός ναός Αγίου Γεωργίου Γέρμα, έτ.1882.

Tο έτος 1761 ο εν λόγω ναός κατεδαφίστηκε και στη θέση του ανεγέρθηκε άλλος μεγαλύτερος, ο δεύτερος κατά σειρά, που κοσμήθηκε επτά χρόνια αργότερα, το 1775, με το υπάρχον ξυλόγλυπτο τέμπλο και τις επάνω του ευρισκόμενες 9 μεγάλες φορητές εικόνες, που είναι εξαίρετα έργα ανώνυμων δεξιοτεχνών αγιογράφων, με τον Δεσποτικό θρόνο (: το κύριο τμήμα του) και με το Προσκυνητάρι του Αγίου Γεωργίου. Το πλάτος του δεύτερου ναού ήταν 6 μέτρα και το μήκος του ανάλογο.

Και ο δεύτερος ναός κατεδαφίστηκε γύρω στα 1880 και σε σύντομο χρονικό διάστημα, το έτος 1882, οικοδομήθηκε από Πενταλοφίτες μαστόρους η σημερινή μεγαλοπρεπής εκκλησία του Γέρμα, που κοσμείται με το τέμπλο, τις εικόνες και τα ιερά σκεύη των δύο προϋπαρχόντων της ναών. Ο αναφερόμενος τρίτος κατά σειρά ναός καταστράφηκε μερικώς από πυρκαγιά την Κυριακή 22 Ιουλίου 1936. Απ’ την πυρκαγιά αυτή ευτυχώς σώθηκε το μεγαλύτερο τμήμα του τέμπλου, ο Δεσποτικός θρόνος, τα δύο προσκυνητάρια και όλες σχεδόν (πλην μιας) οι φορητές εικόνες αυτού (του τέμπλου).

Ο Γέρμας Καστοριάς.

Απολυτίκιο αγίου Γεωργίου - 23 Απριλίου.

http://www.youtube.com/watch?v=cUiY6gLGHTs

Το τέμπλο του ναού, έτ. 1775.

Η Παναγία Οδηγήτρια.
Η εφέστια εικόνα του Γέρμα, έτ. 1775.

Ο άγιος Γεώργιος
Εικόνα στον ενοριακό ναό.

Ξυλόγλυπτη παράσταση του αγίου Γεωργίου
στον ενοριακό ναό του Γέρμα, έτ. 1775.

Ο άγιος Γεώργιος σε ασημένιο εξαπτέρυγο του Γέρμα.
17ος αιών (;).

Ο άγιος Γεώργιος. Ξυλόγλυπτο στον Γέρμα.

Εικόνα στο ναό Αγίου Αθανασίου Γέρμα.
τέλη 19ου αιώνα.

Εικόνα στο ναό Παναγίας Γέρμα
έτ. 1912.

Η λατρευτική εικόνα του ενοριακού ναού.

Η όμορφη κωμόπολη Κορησός Καστοριάς

Λαϊκή ζωγραφιά σε ναό της Κορησού,
18ος αιών.

Η Κορησός είναι μία όμορφη κωμόπολη του Νομού Καστοριάς που έχει περίπου 1.500 κατοίκους. Απέχει 15 χιλιόμετρα απ’ την Πρωτεύουσα του Νομού και αποτελεί έδρα του Δήμου Αγίων Αναργύρων.

Η ιστορία της κωμόπολης αυτής είναι μακραίωνη και λαμπρή. Κατά τη νεολιθική εποχή οι κάτοικοί της είχαν αναπτύξει έναν ανάλογο πολιτισμό με ισχυρή κοινωνική οργάνωση και γι’ αυτό κατόρθωσαν κι έκτισαν τότε στην κορυφή του υπερκείμενου βουνού Σαρακίνα μια ισχυρή ακρόπολη με κυκλώπεια τείχη, όπου κατέφευγαν σε περιόδους επιδρομής αλλοφύλων. Στ’ αρχαιοελληνικά και ρωμαϊκά χρόνια η Κορησός ήταν αξιόλογος οικισμός της Άνω Μακεδονίας και είχε ωραίες δημόσιες οικοδομές και καλλιμάρμαρα μνημεία, λείψανα των οποίων σώζονται έως σήμερα.

Στην περίοδο του Βυζαντίου η αναφερόμενη κωμόπολη ήταν κέντρο του Χριστιανισμού και του Ελληνισμού στην ευρύτερη περιοχή της Ορεστίδας και είχε αναδείξει σπουδαίους άνδρες, μεταξύ των οποίων ήταν και δύο αυτάδελφοι άγιοι της Εκκλησίας μας, ο Θεοδόσιος, Μητροπολίτης Τραπεζούντας του Πόντου και ο Διονύσιος, κτήτορας της σημαντικής μονής του Τιμίου Προδρόμου στο Άγιον Όρος.

Η πανέμοφη Κορησός Καστοριάς.

 Αργότερα, στα φοβερά χρόνια της Τουρκοκρατίας, η Κορησός υπόφερε πολύ απ’ τις φοβερές καταπιέσεις των Μωαμεθανών της Καστοριάς και ιδίως απ’ τις αυθαιρεσίες μερικών μπέηδων, που εγκαταστάθηκαν στον οικισμό της και κατέλαβαν τις ευφορότερες γαίες της. Οι τότε κάτοικοι της Κορησού αντιμετώπισαν τις εν λόγω πιέσεις των Τούρκων με ψυχραιμία και καρτερικότητα, μπόρεσαν δε ν’ αντέξουν τις φοβερές αυθαιρεσίες των Μπέηδων και Αγάδων, χάρις στην ολόψυχη προσήλωσή τους στα ιδανικά του Ελληνισμού και στη θερμή πίστη τους στον Τριαδικό Θεό. Απόδειξη αυτών των ιδιοτήτων - προσόντων τους λογίζονται, αντίστοιχα, η επίσημη ίδρυση αξιόλογου σχολείου στο αγαπημένο τους χωριό κατά το έτος 1848, και οι ανεγέρσεις, του πρώτου ενοριακού ναού της Παναγίας (17^ος αιών.;) στο κέντρο του οικισμού και του Αγίου Γεωργίου (ο λεγόμενος Μικρός Άϊ-Γιώργης) (18^ος αιών.)  στο κοιμητήριό του.

Ο Άι-Γιώργης, ο Μικρός. 18ος αιών.

(Γιώργος Τ. Αλεξίου)

Η Κορησός. Χειμωνιάτικη άποψη.

Η μονή Αγίου Διονυσίου του εκ Κορησού, στον Άθω.

Λειτουργική εικόνα σε ναό της Κορησού.

Η Κορησός.

 Διακοσμήσεις στον πολεμικό θώρακα
του Αρχαγγέλου Μιχαήλ (λεπτομέρεια).
Εικόνα ναού της Κορησού, 18ος αιών.

Ο ΕΛΚΟΜΕΝΟΣ ΧΡΙΣΤΟΣ. Τοιχογραφία στον Βυζαντινό Ναό των Ταξιαρχών Καστοριάς, έτ. 1359/60.

Η θεματική τοιχογραφία του Ελκόμενου.

«Εγώ ως αρνίον άκακον αγόμενον του θύεσθαι» (Ιερεμ. ια', 19) (Προφητεία για τον « Ελκόμενον επί Σταυρού»).

Κείμενο Γιώργου Τ. Αλεξίου

Οι βυζαντινοί ναοί της Καστοριάς έχουν στο εσωτερικό τους πάμπολλες εκλεκτές τοιχογραφίες αγίων προσώπων και ανάλογων σκηνών. Στις εν λόγω τοιχογραφίες περιλαμβάνεται και μία παράσταση τού «Ελκομένου Χριστού», δηλαδή του Χριστού που σέρνεται «προς το σταυρωθήναι», η οποία φιλοτεχνήθηκε το έτος 1359 και σώζεται στο ναό των Ταξιαρχών Μητροπόλεως.

Η αναφερόμενη παράσταση με το δραματικό θέμα παραπέμπει τον θεατή της σε μία ομώνυμη φορητή εικόνα της Μονεμβασίας, που είχε συγκινήσει κατά τον 12^ο αιώνα ολόκληρο το Βυζαντινό κόσμο. Όπως αναφέρουν οι Χρονικογράφοι της τότε εποχής, ο βυζαντινός αυτοκράτορας Ισαάκιος Άγγελος (1185-95) παρέλαβε από τη Μονεμβασιά την περίφημη εικόνα του Ελκομένου Χριστού, για να στολίσει την εκκλησία του Αρχιστρατήγου Μιχαήλ, που ο ίδιος είχε κτίσει σε Προάστιο της Κωνσταντινούπολης. Η καλλιτεχνική αξία της εν λόγω εικόνας είχε κάνει τότε μεγάλη εντύπωση στη Βασιλεύουσα και γι’ αυτό την αναφέρουν με θαυμασμό όλοι οι βυζαντινοί συγγραφείς που την είδαν και την προσκύνησαν.

Ο ναός των Ταξιαρχών, Καστοριάς. 9ος αιών.

Η τοιχογραφία του Ελκομένου Χριστού στο ναό των Ταξιαρχών Καστοριάς μάς δίνει μια ιδέα του ονομαστού καλλιτεχνήματος της Μονεμβασιάς. Στο κέντρο της εικονίζεται ο Χριστός, που παριστάνεται περίλυπος και σοβαρός, να σύρεται από έναν άγριο στρατιώτη. Στο φωτοστέφανό Του υπάρχει εγγεγραμμένος Σταυρός και η επιγραφή Ο ΩΝ. Η σεπτή κεφαλή Του περιβάλλεται από καστανή κόμη και κοντό γένι. Η ευγενική όψη Του είναι βασανισμένη, οι ώμοι Του σκυφτοί και τα άχραντα χέρια Του δεμένα με σχοινί. Φορεί φαιό κοντομάνικο χιτώνα και στα πόδια Του έχει σανδάλια. Γενικά, η όλη μορφή του Κυρίου είναι δοσμένη πολύ ρεαλιστικά, για να φανεί το ανθρώπινο πάθος και η αγωνία που Τον κατέχει.

Εμπρός από τον Κύριο εικονίζεται ένας δύσμορφος στρατιώτης και ο Σίμωνας ο Κυρηναίος. Ο στρατιώτης προσφέρει στο Χριστό μας ένα αγγείο με νερό ή κρασί για να πιει, ενώ ο Σίμωνας σηκώνει στους ώμους του το Σταυρό του μαρτυρίου. Πίσω από τον Κύριο ακολουθεί η σπείρα των στρατιωτών με αποκρουστικές όψεις. Φορούν δερμάτινους πλουμιστούς θώρακες, κοντούς στρατιωτικούς χιτωνίσκους και κρατούν στα χέρια τους τριγωνικές ασπίδες και δόρατα.

Ο Ελκόμενος, έργο του Πανσέληνου,
περί το έτος 1300.

Συμπερασματικώς, η καστοριανή παράσταση του Ελκομένου Χριστού είναι μία απ’ τις ωραιότερες τοιχογραφίες της εποχής των Παλαιολόγων στην Άνω Μακεδονία. Διαθέτει μεγάλη εκφραστικότητα, συνδυασμένη με μοναδική δραματικότητα. Η έμπνευση του άγνωστου δημιουργού της υπήρξε εκπληκτική, η δε σκηνή βαθιά συγκινητική.

Τροπάριο Μεγάλης Παρασκευής

Ήχος πλ. α΄

Ελκόμενος επί σταυρού, ούτως εβόας Κύριε. Διά ποίον έργον, θέλετέ με σταυρώσαι Ιουδαίοι; Ότι τούς παραλύτους υμών συνέσφιγξα; Ότι τους νεκρούς ως εξ ύπνου ανέστησα; Αιμόρρουν ιασάμην, Χαναναίαν ηλέησα; Διά ποίον έργον θέλετέ με φονεύσαι Ιουδαίοι; Αλ’ όψεσθε εις ον νυν εκκεντάτε, Χριστόν, παράνομοι.

Ακρόαση του Τροπαρίου:

http://www.youtube.com/watch?v=v2w1bJWKeQU

Ο Ελκόμενος. Δυτική εικόνα.

Ο Ελκόμενος, στο ναό Αγίου Γεωργίου,
του Βουνού, Καστοριάς.

Το «ρεβιθένιο ψωμί» της Μεγάλης Παρασκευής στην περιοχή της Καστοριάς

"Ρεβυθένιο ψωμί" της Καστοριάς.

Οι χρυσοχέρες νοικοκυρές τής πόλης  Καστοριάς και των χωριών τής περιοχής της ζυμώνουν και ψήνουν κάθε χρόνο κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα το λεγόμενο «ρεβιθένιο ψωμί». Το εν λόγω μυρωδάτο και πεντανόστιμο ψωμί παρασκευάζεται κατά την ακόλουθη χρονοβόρα και σχετικώς επίπονη διαδικασία:

Μεγάλη Τρίτη: Οι νοικοκυρές παίρνουν μία κατσαρόλα, την τρίβουν εσωτερικά με κάσια {: κανέλα} βασιλικό και με άλλα αρωματικά βότανα και την τοποθετούν κοντά στη φωτιά. Κατόπιν, στουμπίζουν στο γουδί μία ικανή ποσότητα ρεβιθιών, την κοσκινίζουν, παίρνουν μία κούπα ρεβιθάλευρο, το ρίχνουν (το ρεβιθάλευρο) στην προαναφερόμενη κατσαρόλα και το «πνίγουν» με μισό κιλό καυτό νερό. Ακολούθως, ρίχνουν κάθε 8 ώρες μέσα στην κατσαρόλα ένα φλιτζάνι καυτό νερό και ένα φλιτζάνι ρεβιθάλευρο, κι ανακατεύουν καλά το μίγμα μέχρι να βγάλει φουσκάλες.

Το νόστιμα ρεβύθια.

Μεγάλη Τετάρτη: Ρίχνουν στο προϋπάρχον μίγμα της υπόψη κατσαρόλας μία κούπα αλεύρι σιταριού και μία κούπα καυτό νερό, μέχρι να γίνει χυλός, ανακατεύουν και περιμένουν πάλι έως ότου βγουν φουσκάλες. Ρίχνουν τόσο αλεύρι, όσο προζύμι απαιτείται για τα ψωμιά που θέλουν να ζυμώσουν.

Μεγάλη Πέμπτη: Το προζύμι που παρασκεύασαν το ζυμώνουν με το ανάλογο αλεύρι. Για να το ζυμώσουνε χρησιμοποιούν καυτό νερό. Τέλος, τα «ρεβυθένια ψωμιά» που ζύμωσαν τα ψήνουν στο φούρνο και τα τρώνε όλα τα μέλη της οικογένειας, κατά την επόμενη ημέρα Μεγάλη Παρασκευή.
(Γιώργος Αλεξίου)

Ο "λόφος του Γολγοθά" στο Δρυόβουνο Κοζάνης.

Το χωριό ο Γέρμας Καστοριάς,
όπου παρασκευάζεται ρεβιθένιο (ρουφτένιο) ψωμί.

Τα έθιμα της Μεγάλης Πέμπτης στα ορεινά χωριά της Δυτικής Μακεδονίας

Κείμενο του Δημήτρη Β. Ρίγγου

Ξημερώνοντας η Μεγάλη Πέμπτη, απ’ τα χαράματα, το κάθε χωριό της Δυτικής Μακεδονίας βρίσκεται στο πόδι. Οι νοικοκυρές επιδίδονται με ευλάβεια και σεβασμό στο Βάψιμο των αβγών. Κόκκι­νο το χρώμα τους σαν το αίμα του Χριστού, που χύ­θηκε για τη σωτηρία των ανθρώπων. Μόνο τα σπίτια που πενθούν βάφουν τα αβγά με άλλο χρώμα, μπλε ή πράσινο. Μερικά από τ' αβγά γίνονται «πέρδικες». Οι «πέρδικες», που εξαιτίας της ομορφιάς τους πήραν το όνομα της πέρδικας, είναι αβγά με περίτεχνες ζωγρα­φιές αγριολούλουδων και άλλων σχημάτων. Γίνονται με λιωμένο κερί, που αφήνει άβαφα τα σημεία όπου ακουμπάει. Οι «πέρδικες» προσφέρονται τιμητικά την Πασχαλιά σε πρόσωπα αγαπημένα, π.χ. στις νεόνυμφες, τους γαμπρούς, στα κουμπαρούλια και στα μικρά παιδιά.

Το αβγό συμβολίζει την ανάσταση της ζωής, αφού το ίδιο είναι πηγή ζωής. Το κόκκινο χρώμα του, όπως αναφέρθηκε, θυμίζει το αίμα του Χριστού που χύθηκε για τη σωτηρία του κόσμου. Άλλοι λένε ότι είναι έκφραση χαράς και συγχρόνως μέσο αποδίωξης κάθε κακού.

Το χωριό Σισάνι Βοΐου Κοζάνης.

Αυτήν τη μέρα με τη Βαφή των αβγών συνηθί­ζουν να βάφουν για το καλό και το κεφάλι ή τη ράχη των νεογέννητων αρνιών και κατσικιών, που στη συ­νέχεια τα σημαδεύουν, για να χυθεί συμβολικά λίγο αίμα, όπως χύθηκε το αίμα του Χριστού. Το σημάδεμα γίνεται με το ψαλίδι στ’ αφτιά των νεογέννητων. Κά­θε οικογένεια έχει το δικό της σημάδι έτσι, ώστε να αναγνωρίζει τα δικά της ζώα.

Μια άλλη παλιά συνήθεια της Μεγάλη Πέμπτης είναι το άπλωμα στα παράθυρα ή στα μπαλκόνια των σπιτιών ενός κόκκινου ρούχου ή βελέντζας ή μαντιλιού. Οι λαμπροκουλούρες και τα αρνόψωμα, που είναι ιδιαίτερα προσεγμένα ζυμωτά ψωμιά στον ταβά, τοποθετημένα με περίτεχνα σχέδια στην επιφάνεια τους, παρασκευάζονται και αυτά τη Μ. Πέμπτη.

Τη Μεγάλη Πέμπτη οι νοικοκυρές συνηθίζουν να πυτιάζουν γιαούρτι που το τρώνε την Πασχαλιά. Η Μεγάλη Πέμπτη είναι ημιαργία για το χωριό. Μετά το μεσημέρι κανένας δεν δουλεύει, όλοι ετοιμάζονται για τη βραδινή ακολουθία των Παθών, για τα Δώδεκα Ευαγγέλια. Οι γυναίκες συνηθίζουν να κοιμούνται στην Εκκλησία το Βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης, ξενυχτώ­ντας το σώμα του Χριστού, όπως ένα προσφιλές τους πρόσωπο.

Ο Γ. Αλεξίου στην Παναγία Σπηλαιώτισσα Γρεβενών.

Γυναίκα απλώνει κόκκινη βελέντζα. 

Η Μεγάλη Παρασκευή είναι η πιο πένθιμη μέρα της χριστιανοσύνης με την πρωινή Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών, τον Εσπερινό της Αποκαθήλωσης και την Ακο­λουθία του Επιτάφιου. Απόλυτη νηστεία. Μόνο τα λάχανα, τα χόρτα χωρίς λάδι και η ξιδοπαπάρα είναι στο διαιτολόγιο αυτής της άγιας ημέρας. Κατσαρόλα απαγορεύεται να μπει στη φωτιά.

(Απ’ το βιβλίο του, Τα λαογραφικά του Σπηλαίου Γρεβενών, έκδ. Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Γρεβενών, Γρεβενά 2005)