Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας, η εφέστια {= προστάτις} του Γέρμα Καστοριάς.

Η Παναγία Οδηγήτρια, η θαυματουργή
κι εφέστια εικόνα του Γέρμα,  έτ. 1775.

Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός (1714 - 1779) επισκέφτηκε τον Γέρμα Καστοριάς δύο φορές, κατά την Β’ και Γ΄ περιοδεία του (1763 - 73 και 1775 - 77, αντίστοιχα). Στις επισκέψεις του αυτές κήρυξε, προφήτεψε, θαυματούργησε και συμβούλεψε και παρότρυνε τους ευσεβείς κατοίκους του χωριού να μεγεθύνουν και λαμπρύνουν τον ενοριακό τους ναό του Αγίου Γεωργίου που είχαν θεμελιώσει το έτος 1761. Τους συμβούλεψε επίσης να αναθέσουν την προστασία του χωριού τους στην Υπεραγία Θεοτόκο, καθόσον, όπως χαρακτηριστικά δήλωσε, «Η Λοσνίτσα (ο νυν Γέρμας) βρίσκεται στον κόρφο (: στην αγκαλιά) της Παναγιάς».

Οι φιλόχριστοι Γερμανιώτες υπάκουσαν στις συμβουλές και υποδείξεις του αγίου Κοσμά του Αιτωλού και μέχρι το έτος 1775 μεγέθυναν τον ενοριακό τους ναό και τον εμπλούτισαν κι εκόσμησαν με ένα ξυλόγλυπτο κι επιχρυσωμένο τέμπλο, με δύο ανάλογα προσκυνητάρια, με αξιόλογες φορητές εικόνες και με πολύτιμα λειτουργικά σκεύη και άμφια. Μάλιστα, στο δεξιό και κυριότερο προσκυνητάρι τοποθέτησαν την υπάρχουσα υπέροχη εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας (έτ. 1775), που αναγνωρίζεται έκτοτε ως η εφέστια (= η προστάτις) εικόνα του χωριού και που είναι θαυματουργή.

Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας
Οδηγήτριας, στον ενοριακό ναό
Αγίου Γεωργίου Γέρμα

Η Μεγαλόχαρη Παναγία εποίησε κατά το παρελθόν στον Γέρμα, μέσω της αναφερόμενης εικόνας της, αρκετά θαύματα, όπως ιάσεις ασθενών, εξάλειψη επιδημιών, σωτηρία των αιχμαλώτων πολεμιστών στη Μικρά Ασία (έτη 1920-22), κ.ά. Το μεγαλύτερο όμως απ’ τα ομολογούμενα θαύματά της είναι αυτό που συνέβη κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940-41, του οποίου το ιστορικό παρουσιάζεται εν συντομία ακολούθως:

Τα χαράματα της 28^ης Οκτωβρίου 1940 ακούστηκαν αμυδρά στον Γέρμα οι ομοβροντίες των πυροβόλων του ελληνικού στρατού που πολεμούσε τους Ιταλούς στα ελληνοαλβανικά σύνορα. Αμέσως μετά, όταν ξημέρωσε, κατέφθασαν ασθμαίνοντες στο χωριό 2-3 χωροφύλακες, που σήμαναν συναγερμό με το επίμονο χτύπημα της καμπάνας και μοίρασαν φύλλα πορείας (επιστράτευσης) σε περισσότερους από 100 νέους Γερμανιώτες. Γρήγορα, όλοι οι κάτοικοι του χωριού, άντρες, γυναίκες και παιδιά συγκεντρώθηκαν στην πλατεία με έκδηλη την ανησυχία και τη συγκίνησή τους. Κατόπιν εισήλθαν στον ενοριακό ναό του Αγίου Γεωργίου και προσκύνησαν όλες τις εικόνες του, ιδιαίτερα δε την εφέστια εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας, ενώπιον της οποίας οι δύο ιερείς του Γέρμα, ο Παπαγγελής Λιάντζης και ο Παπαλάμπρος Χαστάς, “ανέπεμψαν Δέηση υπέρ της σωτηρίας όλων των στρατευμένων νέων του Γέρμα”. Και όντως, η εικονιζόμενη Θεοτόκος εισάκουσε την ολόθερμη Δέησή τους και τέλεσε το μεγάλο θαύμα της. Από τους 100 (!) περίπου Γερμανιώτες που μάχονταν ηρωικά στην πρώτη γραμμή του μετώπου δεν σκοτώθηκε κανείς! Γύρισαν άπαντες σώοι στο χωριό τους. Υπήρξαν μόνο δύο τραυματίες, ο Λάμπρος Δ. Παπαδημητρίου και ο Χρίστος Γ. Αλεξίου, που γρήγορα ανέρρωσαν.

Το ξυλόγλυπτο εικονοστάσι
της Παναγίας Οδηγήτριας
στον Γέρμα Καστοριάς.

Κλείνοντας τη σύντομη αναφορά στη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας οδηγήτριας, που είναι η εφέστια (προστάτις) του Γέρμα Καστοριάς, σημειώνουμε εμφαντικά, ότι κατά το παρελθόν οι ευσεβείς Γερμανιώτες τελούσαν μ’ αυτήν επίκαιρες θρησκευτικές λιτανείες, και ότι το ίδιο έπρατταν και οι κάτοικοι των γειτονικών χωριών Σισανίου, Βογατσικού, Δρυόβουνου κ. ά., στα οποία (χωριά) η εν λόγω εικόνα μεταφερόταν προς τούτο με ευλάβεια και προσοχή.

Εικονιστική σύνθεση Γ. Τ. Α.

Αντίγραφο της εφέστιας εικόνας
του Γέρμα απ' τον Γ.Τ.Α.
Ελαιογραφία σε μουσαμά.

Η Παναγία Οδηγήτρια
στο εικονοστάσι της.

Η εφέστια εικόνα της Παναγίας
 (αντίγραφό της ) σε εικονοστάσι
οικίας Γερμανιώτη.

Ο Γέρμας "στον κόρφο της Παναγιάς"

Ο επιβλητικός ενοριακός ναός Αγίου Γεωργίου
στον Γέρμα,  έτους 1882.

Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης
Καστοριάς κ.κ. Σεραφείμ στον Δεσποτικό
 θρόνο του ναού Αγίου Γεωργίου Γέρμα.

Η μαρμάρινη πλάκα  με τη χρονολογία 1761
στα θεμέλια  του ναού Αγίου Γεωργίου Γέρμα.

Οι Γερμανιώτες επίστρατοι του
Ελληνοϊταλικού πολέμου
Λάζαρος Βούρδας και Αχιλλέας Πρώιος.

Ο Γέρμας Καστοριάς.

Η κατάταξις εμού, του Χρίστου Γεωργίου, εις τον Τουρκικόν Στρατόν (!). Έτος 1911.

Ο αείμνηστος Φιλόλογος και συγγραφέας
Χρίστος Γ. Γεωργίου (1890-1972)

Την 24 Οκτωβρίου 1911 Τούρκος χωροφύλακας ήρθε στο σχολείο της Κλεισούρας Καστοριάς και μου ανεκοίνωσε πώς καλούμαι στρατιώτης. Κατά ένα νόμο τουρκικό οι δάσκαλοι δεν υπηρετούσαν στρατιώτες, έπρεπε όμως να θεωρούν τους τίτλους σπουδών τους από τις αρμόδιες τουρκικές αρχές. Εγώ έδειξα ασύγγνωστη αμέλεια. Ούτε το δίπλωμα του Γυμνασίου το είχα μαζί μου, το είχα στείλει στην Αθήνα, για να εγγραφώ στο Πανεπιστήμιο. Πήγαινα και με την άλλη ιδέα, ως υιός μονογενής δεν ήταν δυνατόν να υπηρετήσω στρατιώτης.

Εξήτασαν στην Καστοριά, που πήγα, την οικογενειακή μου κατάσταση και βρήκαν πως συζούμε με γαμβρό στο σπίτι. Ο διοικητής της Χωροφυλα­κής, γιούζ-μπας, —καλός άνθρωπος— μου είπε να του παρουσιάσω το πτυχίο μου του Γυμνασίου, έστω κι αν δεν το είχα θεωρήσει. Του ζήτησα τότε πίστωση χρόνου, για να του το επιδώσω. Μού ’δωκε όμως μόνον μισής μέρας, κατά την οποία δεν κατέστη δυνατόν ο άνθρωπος, που έστειλα στο Γυμνάσιο Τσοτυλίου, να πάρει αντίγραφο του διπλώματός μου, να επιστρέψει και το φέρει. Κι έτσι απήχθην στην Κορυτσά, οπού παρά τις διαμαρτυρίες μου και τις ενέργειες του επιθεωρητού των σχολείων μακαρίτου Εφραίμ-Γκίνη με κατέταξαν στρατιώ­τη και με προόριζαν να υπηρετήσω στην Αδριανούπολη. Ο Καϊμακάμης Καστοριάς, στον όποιο εν τω μεταξύ είχε επιδοθεί το αντίγραφο του απολυτηρίου μου, δεν έδειχνε καμιά προθυμία κι ενέργεια για επάνοδό μου στη διδασκαλική μου θέση της Κλεισούρας.

Η πλατεία της ηρωικής Κλεισούρας
την εποχή του Χειμώνα.

Αλλ’ εγώ στη Θεσσαλονίκη δραπετεύω, παίρνω άλλο αντίγραφο και έγγραφο, διαταγή του Διοικητού —Βαλή— Θεσ/νίκης, και πηγαίνω στο Μοναστήρι. Εκεί παρουσιάζονται στο Διοικητή Μοναστηρίου, όπου ή Καστοριά υπήγετο, ο Δεσπότης Καστοριάς και Μοναστηρίου, υποβάλλουν τις ευχές τους, γιατί οι Τούρκοι γιόρταζαν το Ραμαζάνι, νομίζω, του επιδίδουν το μεταφρασθέν και στην τουρκική απολυτήριο μου μαζί με το έγγραφο του Βαλή Θεσσαλονίκης, εκθέτουν ό,τι συνέβη μ’ εμένα και τον παρακαλούν να θεωρηθεί το πτυχίο μου και να επανέλθω στη θέση μου. Συγκατατίθεται ο Τούρκος Διοικητής και με το δίπλωμά μου θεωρημένο επιστρέφω στην Καστοριά και παρουσιάζομαι στον Καϊμακάμη, ο οποίος αναγκάζεται τότε να διατάξει τη διαγραφή μου από τους στρατιωτικούς καταλόγους. Κι ύστερα απ’ αυτό γυρίζω στην Κλεισούρα περί  τα μέσα Δεκεμβρίου 1911.

Ίσως τα δεινά και οι περιπέτειές μου αυτές να ωφείλοντο και σε κακόβουλες εισηγήσεις και διαβολές των ρουμανιζόντων Κλεισούρας. Στην υπόθεσή μου αυτήν αναμείχτηκαν και οι Πρόξενοι τότε της Ελλάδος στη Θεσσαλονίκη και στο Μοναστήρι, συνεννοούμενοι με κρυπτογραφικά τηλεγραφήματα, όπως και οι Μητροπολίτες των δύο αυτών πόλεων.

(Από το βιβλίο του Ο Γέρμας και τα γεγονότα του Μακεδονικού Αγώνα, εκδ. ΙΜΧΑ, Θεσσαλονίκη 1966, σελ. 72-73).

Δάσκαλοι και μαθητές του Δημ. Σχολείου Γέρμα
περί το έτος 1925.

Ο Γέρμας Καστοριάς, η ιδιαίτερη πατρίδα
του Χρίστου Γεωργίου.

Ο Γερμανιώτης δάσκαλος
Στυλιανός Αγγελής (+1964).

Η ορεινή Κλεισούρα χιονισμένη.

Δάσκαλοι και μαθητές του Δημοτ. σχολείου Γέρμα.
Σχολικό έτος 1957-8.

Η υπηρεσία εμού, του Χρίστου Γεωργίου, ως διδασκάλου, έτη 1909 - 1912.

Το Δημοτικό σχολείο της Κλεισούρας.

Τελείωσα το γυμνάσιο Τσοτυλίου τον Ιούνιο του 1909 με γενικό βαθμό άριστα (9,60). Πριν πάγω στο Πανεπιστήμιο, εργάστηκα ως δάσκαλος ένα έτος στη γενέτειρα μου Λόσνιτσα, σημερινό Γέρμα, (1909-1910) και δύο έτη στην Κλεισούρα, — το δεύτερο ως διευθυντής του σχολείου — (1910-1912). Στην Κλεισούρα λειτουργούσε και ρουμανικό σχολείο, αλλά με πολύ λίγους μαθητάς. Ένας λόγος, που φυτοζωούσε το σχολείο αυτό, ήταν και γιατί τα ελληνικά εκπαιδευτήρια, σχολή αρρένων και σχολή θηλέων, εργάζονταν με περισσότερη ευσυνειδησία και ζήλο. Και τούς λίγους μαθητάς του ρουμανικού σχολείου τους συγκρατούσε η ρουμανική προπαγάνδα με τα πολλά χρήματα, που διέθετε και που τότε οργίαζε.

Κατά της προπαγάνδας αυτής αντέδρασαν οι εκπαιδευτικοί των ελληνικών σχολείων, όπως και τολμηροί κι ανδρείοι Κλεισουργιώτες αγωνισταί, οι οπλαρχηγοί Ανδρέας Παναγιωτόπουλος, Δημήτριος Μήζας, Γεώργιος Σάββας και πολλοί άλλοι οπλίτες, μεταξύ των οποίων διακρίνονταν και ο Γεώργιος Ντούλας, που κατόπι έγινε παπάς και στην Κατοχή σκοτώθηκε κοντά στο Αμύνταιο σε μάχη με αντάρτες κομμουνιστάς^- επίσης αντιτάχθηκαν και ευυπόληπτοι κάτοικοι και πρόκριτοι της κωμοπόλεως κατά της ρουμανικής επιβουλής, όπως σημειώνω παρακάτω.

Χρίστος Γεωργίου (1890-1972),
φιλόλογος και συγγραφέας.

Η τουρκική κυβέρνηση στις εθνικές μας αυτές διαφορές μεροληπτούσε, όπως ήτο φυσικό, υπέρ των ρουμανιζόντων, που αποτελούσαν τη μειοψηφία. Στις φυλετικές διενέξεις των κατοίκων του Κράτους πάντοτε τάσσονταν με το μειονεκτούν στοιχείο.

Οι κάτοικοι της Κλεισούρας ανέκαθεν έχουν ελληνική συνείδηση κι εμ­φορούνται από αγνά και ζωηρά ελληνικά φρονήματα. Η Κλεισούρα άλλοτε ήταν μια από τις σπουδαίες εμπορικές κωμοπόλεις της Μακεδονίας. Έμποροι Κλεισουργιώτες ήταν εγκατεστημένοι και σε μεγάλες πόλεις της Τουρκίας, της Ρουμανίας, Αυστρίας, Ουγγαρίας, Γερμανίας και αλλαχού, προόδεψαν οικονομικώς κι επλούτισαν και προσέφεραν μεγάλα χρηματικά ποσά, για να θεραπεύσουν διάφορες ανάγκες της γενέτειράς τους και μάλιστα εκπαιδευτικές.

Ρουμανίζοντες την εποχή, που υπηρετούσα στην Κλεισούρα, ήταν... (αναφέρονται ονόματα) και ο Αχιλλέας Δήμτσιας, ρουμανοδιδάσκαλος ραχιτικός. Αυτός παραπονούνταν, που, ενώ παρεκάλεσε να τον βοηθήσουν ως ανάπηρο ο Μητροπολίτης Καστοριάς και άλλοι Έλληνες παράγοντες τότε να σπουδάσει στα ελληνικά σχολεία, δεν τον προστάτευσαν κι αναγκάστηκε να ζητήσει την υποστήριξη των Ρουμάνων.

Κλεισουργιώτες, που εργάζονταν για εθνικούς σκοπούς την εποχή εκείνη, ήταν οι δάσκαλοι Γεώργ. Κιάντος και Δημήτριος Ευαγγέλου και οι πρόκριτοι Κωνσταντίνος Βούτσιας, Γεώργιος Πάτσας, Ανδρέας Τσέκας κι άλλοι πολλοί.

Οι Έλληνες δάσκαλοι δε μιλούσαν ούτε και χαιρετούσαν τους Ρουμά­νους δασκάλους. Εγώ δεν εύρισκα το μέτρο αυτό ορθό, καλύτερη αντίπραξη κατά των εθνικών τους σκοπών θεωρούσα την ευσυνείδητη εκτέλεση των καθηκόντων των Ελλήνων Εκπαιδευτικών και την ευγενή και συνετή απέναντί τους συμπεριφορά.

Η όμορφη Κλεισούρα Καστοριάς χιονισμένη.

Μια μέρα, που πήγαμε οι δάσκαλοι με τους μαθητάς περίπατο στο μοναστήρι της Παναγίας, που βρίσκεται κάτω από την Κλεισούρα και σ’ ένα βαθύ λάκκο, μάθαμε πως ο καπετάν Ανδρέας Παναγιωτόπουλος με την ανταρτική ομάδα του λημεριάζει στο δάσος, όχι και πολύ μακριά απο το μοναστήρι, και κρυφά από τους μαθητάς τον επισκεφθήκαμε. Αυτό γίνονταν ύστερα από την ανακήρυξη του Τουρκικού Συντάγματος, νομίζω το 1911. Κι αν μας έπαιρναν είδηση οι τουρκικές αρχές. Κάτι όμως ψιθυρίστηκε, ευτυχώς δεν είχαμε καμιά δυσάρεστη συνέπεια. Ο καπετάν Ανδρέας δε μπορούσε να ησυχάσει, έπρεπε κάτι να κάμνει, να εξακολουθεί χωρίς διακοπή να συνεχίζει τη δράση του, τις εθνικές του ενέργειες. Αυτός σκότωσε και το ρουμανίζοντα Κωνσταντίνο Πάππα, όπως κι έναν Τούρκο Γιούζμπαση επάνω στο Μουρίκι.

(Από το βιβλίο του Ο Γέρμας και τα γεγονότα του Μακεδονικού Αγώνα, εκδ. ΙΜΧΑ, Θεσσαλονίκη 1966, σελ. 70-72).

Ο επιβλητικός ναός του Αγίου Δημητρίου
στην Κλεισούρα.

Ο Γέρμας Καστοριάς,
το γενέθλιο χωριό του Χρίστου Γεωργίου.

Εθνικό μνημείο στην Κλεισούρα.

Ο Μακεδονομάχος ιερέας Παπαντούλας.
Προτομή του στη γενέτειρά του Κλεισούρα.

Ημιάποψη αρχοντικής οικίας
στην Κλεισούρα έτους 1842.

Παλαιά οικία στην Κλεισούρα.

Ο Κλεισουριώτης Μακεδονομάχος
Καπετάν-Μίζας.

Μερική άποψη της Κλεισούρας.

Δάσκαλος ο Ταπεινός. Ποίημα Nicolas Cocaro

Για μένα δεν γνοιαστήκανε πολλοί

και δεν με νοιάζει που δεν νοιάστηκε κανένας.

Ήταν η αγάπη στην καρδιά μου περισσή

σε χίλια αρνάκια τρυφερά εγώ ποιμένας.

………………………………………………

Για μένα δεν γνοιαστήκανε πολλοί

μα φώλιαζ’ άνοιξη στην άγουρη καρδιά μου.

Στις αγκαλιές μου ρόδα, κρίνα, γιασεμί

κι ήταν στα χρόνια όλα (αγέννητα) παιδιά μου.

……………………………………………………..

Κι αν η δικαίωση δεν ήρθε (και προς τι;....)

Δικαίωση η αγάπη τους η αιώνια.

Όλος ρυτίδες ακουμπώντας στο ραβδί

στράφι, θα λέω, πως δεν πήγανε τα χρόνια.

……………………………………………………..

Για μένα δεν γνοιαστήκανε πολλοί.

Ξέρω για μένα πως δεν γνοιάστηκε κανένας.

Μα που η αγάπη στην καρδιά ήταν περισσή

σωτήρια η χάρη, που βαφτίστηκα "ποιμένας".

Μετάφραση Βασίλη Βιτσαξή

“Η Σύναξις των Μυρίων Αγγέλων” († 11 Ιανουαρίου), δύο εικόνες αυτής σε ναούς της Καστοριάς.

Η Σύναξις των Ασωμάτων.
Υπέροχη εικόνα στο ναό του Προδρόμου
συνοικίας Απόζαρι Καστοριάς.

Τους εξυμνούντας τον τρισάγιον ύμνον,

Ύμνοις γεραίρειν εικός εστιν Aγγέλους.

Οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί σέβονται και τιμούν ιδιαίτερα τους αναρίθμητους Αγγέλους του Θεού, οι οποίοι είναι οργανωμένοι σε εννέα ανάλογες Τάξεις. Επ’ ονόματι των υπόψη Αγγέλων οικοδομούν ανέκαθεν ιερούς ναούς, που τους κοσμούν με σχετικές εικόνες αρκετών ομοιοθεματικών και ομοθεματικών τύπων και μορφών. Στους εν λόγω ομοιοθεματικούς εικονιστικούς τύπους περιλαμβάνεται κι αυτός που φέρει την ονομασία “Η Σύναξις των Μυρίων Αγγέλων” (= Η σύναξη των πιστών προς τιμήν των αναρίθμητων Αγγέλων), και που είναι (ο τύπος), κατά γενική παραδοχή, εμπνευσμένος, εντυπωσιακός κι ελκυστικός.

Η αναφερόμενη εικαστική παράσταση “Η Σύναξις των Μυρίων Αγγέλων” παρουσιάζει και προβάλλει μία ευάριθμη ομάδα ορθοστεκούμενων πτερωτών Αγγέλων, και απαντάται σε αρκετές παραλλαγές. Οι κυριότερες απ’ αυτές τις παραλλαγές εμφανίζουν δύο Αγγέλους να ανακρατούν εμπρός και στο μέσον της ομάδας τους ένα μετάλλιο (: στρογγυλός δίσκος) με την αγία μορφή του Χριστού αγιογραφημένη επ’ αυτού.

Εικόνες με θέμα τη Σύναξη των Μυρίων Αγγέλων υπάρχουν και σε μερικούς ναούς της Καστοριάς. Φωτογραφίες δύο εξ αυτών των εικόνων, που βρίσκονται αντιστοίχως στους ναούς Αγίου Ιωάννου Προδρόμου συνοικίας Απόζαρι, και Αγίου Ανδρέα συνοικίας Ντολτσού, δημοσιεύονται εδώ, μαζί με ανάλογες ομοθεματικές και συναφείς τους παραστάσεις.

Η Σύναξις των Μυρίων Αγγέλων.
"Εξωτική" εικόνα στο ναό Αγίου Ανδρέα
Ντολτσού Καστοριάς.

Το παρόν κείμενο θα κλείσει με την πληροφορία, ότι, κατά τη βυζαντινή εποχή, η εορτή της “Συνάξεως των Αγίων Αγγέλων” «ετελείτο ένδον του Μαρτυρίου της αγίας Αναστασίας εν της Δομνίκου», και ότι έξω από τα τείχη της πόλεως Πισσινούντος Γαλατίας (κεντρική Μικρά Ασία) υπήρχε κατά τον 6^ο αιώνα ένας ναός των Μυριαγγέλων, που ήταν ονομαστός για τα θαύματα που γίνονταν εκεί.

(Γιώργος Τ. Αλεξίου)

Η σύναξις των Ασωμάτων. Αρχές 17ου αι.
Εικόνα από ναό περιοχής Κορυτσάς.

Η Σύναξις των Ασωμάτων.
Τοιχογραφία ιεράς μονής Διονυσίου
Αγίου Όρους.

Σύναξις των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ.
Εικόνα από ναό περιοχής Σκοπίων. 18ος αιών.

Οι αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ
Τοιχογραφία στο ναό Αγίας Κυριακής ΣπηλαίωνΚαστοριάς

Ο Άρχων Μιχαήλ.
Λιθανάγλυφο σε ναό χωριού του Βοΐου.

Εξαπτέρυγα Σεραφείμ .
Λιθανάγλυφο υπέρθυρο σε ναό του Δίλοφου Βοΐου.